Mensenrechten wandelroute
Zondag 11 december 2022 | 14:00
Op zondag 11 december om 14 uur kan men meewandelen door Leiden, langs historische plaatsen die iets te maken hebben met mensenrechten.
Een ervaren gids voert u vanaf de Koornbrug kriskras door de stad en zorgt voor nuttige uitleg. De tocht duurt maximaal twee uur, maar kan eventueel na overleg of vanwege het weer verkort worden.
Deelname kost € 5,- per persoon en aanmelden kan t/m de 9e via
Kom alvast in de stemming en lees wat Andreas schrijft.
Als kersverse stadsgids leid ik mensen rond langs plaatsen in Leiden die verband houden met mensenrechten. Een goed verhaal brengt de geschiedenis tot leven en spreekt tot de verbeelding.
Dit keer: persvrijheid in Leiden.
De aarde bevindt zich in het centrum van het universum en is een platte pannenkoek. Jerusalem ligt precies in het midden en de zon en de maan draaien er omheen.
Dat was in de 17e eeuw het dogmatische wereldbeeld van de katholieke kerk. Zij verbood wetenschappers zoals Galileo Galilei (1564-1642) om theorieën te verkondigen die dit wereldbeeld betwistten. Galilei liet daarom het manuscript, waarin hij theorieën over een bolvormige aarde die om de zon heen draait uitwerkte, naar Leiden smokkelen waar het werd gepubliceerd door uitgeverij Elsevier op het Rapenburg. Het is hem op huisarrest voor de rest van zijn leven komen te staan. De katholieke kerk heeft hem pas in 1984 formeel gerehabiliteerd.
Door de eeuwen heen zijn er vele uitgeverijen en drukkerijen geweest in Leiden. Op Rapenburg 112 woonde Jean Luzac (1746-1807). Hij gaf daar de Gazette de Leyden uit, indertijd de meest gezaghebbende krant ter wereld. De krant deed onder meer verslag van de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd (1775-1783) en gaf daarmee het concept burgerrechten meer bekendheid in een tijd dat de macht van absolute vorsten steeds heviger bekritiseerd werd. Enkele decennia later liet Luzac zich in zijn krant kritisch uit over het vele geweld dat gepaard ging met de Franse Revolutie. Dit werd hem niet in dank afgenomen toen zich in Nederland de Bataafse Revolutie voltrok en zijn krant werd in 1805 verboden.
Even verderop, op Doezastraat 1, was vanaf 1851 drukkerij van A.W. Sijthoff gevestigd. Met een stoommachine-aangedreven drukpers kon hij snel en goedkoop grote hoeveelheden drukwerk afleveren. Onder andere het Leidsch Dagblad werd hier gedrukt.
Kranten boden in deze tijd steeds meer ruimte voor discussie en meningsvorming. In het begin was de verspreiding nog beperkt door een belastingmaatregel die bekend stond als het dagbladzegel, maar verzet hiertegen was uiteindelijk succesvol en nieuws en opinie kwamen binnen het bereik van velen. Sijthoff was een groot voorstander van persvrijheid, maar binnen het bedrijf was de vrijheid van meningsuiting naar verluidt beperkt. Arbeiders die om loonsverhoging vroegen liepen het risico te worden ontslagen en vakbonden waren in die tijd nog niet toegestaan.
Het belang van een vrije pers in een democratie kan bijna niet worden onderschat. Overheden en bedrijven die zaken onder de mat willen vegen zullen beducht moeten zijn op kritische journalisten die daar een scoop in zien. Niet voor niets heet de pers ook wel de vierde macht vanwege de controlerende functie die hij heeft. In Rusland staat de persvrijheid sinds de invasie van Oekraïne zwaarder onder druk dan ooit.
